77 гадоў таму адбылася падзея, якая назаўжды змяніла культурнае аблічча нашага горада -- у жніўні 1943 года нямецка-фашысцкія захопнікі знішчылі гета ў Глыбокім, у якім знаходзілася каля пяці тысяч чалавек. Выжыць у той бойні змаглі зусім нямногія, а адна са старэйшых яўрэйскіх абшчын нашай краіны спыніла сваё існаванне.
Штогод у Глыбокім праводзяцца жалобныя мерапрыемствы, прысвечаныя гэтым сумным падзеям. 2020 год не стаў выключэннем - 18 жніўня каля брацкай магілы на вуліцы Чкалава прайшоў жалобны мітынг, у якім удзельнічалі многія неабыякавыя жыхары нашага горада. У мітынгу прынялі ўдзел і супрацоўнікі музея, падрыхтаваўшы невялікі экскурс у гісторыю яўрэйскай абшчыны Глыбокага.
Удзельнікі мітынгу ўшанавалі памяць хвілінай маўчання і ўскладаннем кветак да брацкай магілы.
Завяршыўся трэці тур гістарычнага квіз-марафону “Пра тую зямлю, дзе нарадзіўся ты”, і мы спяшаемся падвесці яго вынікі, а разам з тым і прывесці правільныя адказы на пытанні, змешчаныя ў ім:
Адной з найбольш цікавых і, несумненна, самай энергазатратнай падзеяй “Вішнёвага фестывалю – 2020” стаў чарговы гарадскі квэст, прыняць удзел у якім вырашылі 12 каманд. І хоць нейкі час здавалася, што з-за моцнага дажджу квэст можа не адбыцца, у рэшце рэшт, надвор’е злітасцівілася над глыбачанамі і дазволіла тузіну каманд выйсці на старт.
Як і раней, злучальным звяном паміж камандамі і арганізатарамі квэста выступіў мабільны дадатак Viber. Атрымаўшы ад вядучых у 16:26 канверты з заданнямі, у далейшым удзельнікі гульні мелі з арганізатарамі зносіны толькі пры пасрэдніцтве Viber, праз які дасылалі адказы. Пытаннямі квэста сталі фотаздымкі, на кожным з якіх быў адлюстраваны невялікі фрагмент той ці іншай выдатнай мясціны Глыбокага. Ад гульцоў патрабавалася зразумець, пра якое месца ў горадзе ідзе гаворка і сфатаграфавацца ўсёй камандай каля яго. Удзельнікі пракладвалі маршрут самастойна, і, што ж рабіць, часам заходзілі зусім не туды, але з зайздроснай упартасцю працягвалі свой пошук.
У выніку, палова каманд за адведзеныя на выкананне заданняў дзве гадзіны змагла знайсці адказы на ўсе пытанні, таму пры размеркаванні выніковых месцаў на першы план выйшла хуткасць праходжання квэста. Мы дзякуем усім, хто не пашкадаваў часу, каб спазнаць свой горад у дробязях.
Нядзельным днём 28 чэрвеня многiя глыбачане маглі бачыць незвычайную карціну: не звяртаючы ўвагу на спякоту і стомленасць, па гораду ў розных напрамках бегалі невялікія групы маладых людзей, аб’яднаныя адной мэтай – знайсці правільныя адказы на дзесяць пытанняў новага квэста, падрыхтаванага навуковымі супрацоўнікамі музея.
На старт выйшлі 9 каманд, прычым месца старту ўсе каманды выбіралі па сваім меркаванні. Злучальным звяном паміж камандамі і арганізатарамі квэста выступіў мабільны дадатак Viber, з дапамогай якога роўна ў 13:00 удзельнікі гульні адначасова атрымалі ўсе дзесяць заданняў, а разам з імі і магчымасць самастойна пракладваць свой маршрут. У кожным пытанні квэста было зашыфравана пэўнае месца нашага горада. Таму, знайшоўшы яго, нашы гарадскія вандроўнікі павінны былі выслаць арганізатарам, якія пільна сачылі за імі, фотаздымак гэтага аб’екта і чакаць ад іх адказу.
Чаго толькі не ўбачылі на тварах удзельнікаў арганізатары квэста, асабліва бліжэй да канца гэтага трохгадзіннага «марафону»: радасць, упэўненасць, вясёлы запал, трывожную надзею, стомленасць, фаталізм... І тым не менш, аддаем належнае ўсім камандам – нягледзячы на не самае спрыяльнае надвор’е (тэмпература паветра была каля +25), імі была праяўлена зайздросная ўпартасць, годная павагі.
Акцыя "Свечка Памяці" прайшла ў нашым горадзе 22 чэрвеня 2020 года. У Парку Перамогі на жалобную цырымонію сабраліся ўсе, для каго гэты дзень у календары стаў днём смутку і памяці. Жывыя кветкі на плітах брацкай магілы і мігатлівыя агеньчыкі запаленых лампад - гэта даніна памяці тым, хто загінуў у той страшнай вайне.
Супрацоўнікі нашага музея таксама прынялі ўдзел у мітынгу, распавёўшы пра трагічныя старонкі ваенных гадоў Глыбоцкага раёна.
18 чэрвеня 2020 года для Глыбокага было адзначана даволі заўважнай падзеяй – горад сустракаў Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла Дзяржавы Ізраіль Алона Шогама разам з удзельнікамі прома-тура “Страчаны рай: жыццё і катастрофа беларускіх штэтлаў”. Дадзены прома-тур, падрыхтаваны Нацыянальным агенцтвам па турызму, накіраваны на знаёмства з жыццём былых яўрэйскіх мястэчак, наведванне музеяў і мемарыяльных комплексаў, пахаванняў і памятных месцаў, звязаных з гісторыяй яўрэйскага насельніцтва Глыбоцкага, Докшыцкага і Ушацкага раёнаў.
У Глыбокім жа ў гэты дзень да згаданых мерапрыемстваў дадалося яшчэ адно – урачыстае адкрыццё памятнага знака на месцы, дзе раней размяшчаўся сінагагальны комплекс яўрэйскай абшчыны. Пасля адкрыцця памятнага знака ўсе ўдзельнікі прома-тура разам з ізраільскім паслом накіраваліся на знаёмства з горадам і яго славутасцямі, а таксама наведалі мемарыяльныя месцы, дзе пахаваны ахвяры Вялікай Айчыннай вайны. На працягу ўсяго маршрута гасцей суправаджалі навуковыя супрацоўнікі нашага музея Аляксандр Хайноўскі і Ігар Фёдараў, якія распавялі ім нямала цікавых гісторый з глыбоцкай мінуўшчыны.
Экскурсія па горадзе пачалася на беразе возера Глыбокае (сучасная назва Кагальнае) і прадоўжылася на Цэнтральнай плошчы (былая Базарная). Затым госці наведалі сквер славутых землякоў і затрымаліся ля бюста бацькі сучаснага іўрыта - Эліэзера Бен-Ягуды. Удзельнікі прома-тура ўсклалі кветкі на мемарыяльным комплексе “Барок”, запалілі лампады на месцы масавага расстрэлу глыбоцкіх яўрэяў і прынялі ўдзел у мітынгу на брацкай магіле вязняў глыбоцкага гета. Апошнім месцам маршруту ў Глыбокім сталі старыя яўрэйскія могілкі, дзе госці на свае вочы пабачылі адно са старэйшых на Беларусі надмагілляў, што датуецца 1708 годам.
Будзем спадзявацца, што азначаны візіт стане падмуркам новага папулярнага турыстычнага маршрута, бо для гасцей з Ізраіля, як і для ўсіх, хто цікавіцца яўрэйскай тэматыкай, у Глыбокім ёсць што паглядзець.
Надышоў час падвесці вынікі другога тура квіз-марафону “Пра тую зямлю, дзе нарадзіўся ты”. Варта адзначыць, што ўдзельнікі нашай віктарыны па-ранейшаму дэманструюць высокі ўзровень ведаў па гісторыі Глыбоччыны. Разам з тым, мы ўпэўнены, што ў пытаннях і адказах квіз-марафону яны знойдуць штосьці новае і цікавае для сябе.
8 мая, напярэдадні дня Вялікай Перамогі, навуковыя супрацоўнікі музея адправіліся ў даўно запланаваную экспедыцыю па выяўленні затопленага савецкага танка. Вывучыўшы накірунак руху баявых частак 1-га танкавага корпуса па дадзенай тэрыторыі, узброіўшыся старой картай Генеральнага штаба і загрузіўшы ў навігатар даваенную польскую тапаграфічную карту 1933 года, мы адправіліся вывучаць мясцовасць. Першачарговай задачай было адшукаць балоцістае топкае месца ў накірунку, паказаным Вячаславам Іванавічам Тумчонкам. Пасля выяўлення дадзенага месца музейшчыкі збіраліся выкарыстаць спецыяльнае абсталяванне для вызначэння наяўнасці вялікай колькасці металу. На жаль, абсталяванне выкарыстаць не давялося, паколькі пошукі забалочанага месцы ў вызначаным раёне не ўвянчаліся поспехам.
У часопісе баявых дзеянняў 1-га танкавага корпуса ёсць запiс аб тым, што 1 ліпеня 1944 года 117-я танкавая брыгада авалодала мястэчкам Пліса і працягвала наступленне на Глыбокае. З прычыны таго, што праціўнік падарваў мост на рацэ Мнюта, брыгадзе прыйшлося шукаць брод у накірунку Тушына-Сукліна. У ходзе баёў за мястэчка Пліса брыгада страціла 7 баявых машын (згарэла 5 танкаў Т-34, падбіты 2 танкі).
Лясны масіў, які размясціўся пры старой дарозе Пліса-Тушына паміж рэкамі Мнюта і Кабыліца, быў старанна вывучаны намі:
У ваенны камісарыят Глыбоцкага і Шаркоўшчынскага раёнаў звярнуўся жыхар Глыбокага Тумчонак Вячаслаў Іванавіч з інфармацыяй аб затопленым ў балоце савецкім танку. Аб гэтым факце яму расказала маці па дарозе з Плісы ў вёску Тушына. Маленькі Вячаслаў на ўсё жыццё запомніў словы сваёй маці: «У гэтым балотцы затоплены танк». У вёсцы яшчэ доўга расказвалі пра салдацкі танкавы шлем і пра лазню аднаго вяскоўца, якую танкісты разабралі і выкарыстоўвалі як насціл для другога танка. Такім чынам яны спрабавалі выцягнуць з балота баявую машыну. Па словах Вячаслава Іванавіча, гэта ім зрабіць не ўдалося і танк застаўся ў балоце на доўгія гады.
Вывучыўшы журнал баявых дзеянняў 1-га танкавага корпуса, які 30 чэрвеня 1944 года наступаў у згаданым кірунку, прадстаўнікі камісарыята разам з навуковымі супрацоўнікамі музея выехалі на месца. Выслухаўшы аповяд Вячаслава Іванавіча і супаставіўшы ўсе гістарычныя факты, было прынята рашэнне аб далейшым правядзенні абследавання ўказанай тэрыторыі. У бліжэйшы час музейшчыкі адправяцца на пошукі затопленага танка (сачыце за вынікамі на нашым сайце).
Сёння, у год святкавання 75-годдзя Вялікай Перамогі, інфармацыя аб знаходжанні савецкага баявога танка на тэрыторыі раёна становіцца запатрабаванай і актуальнай. А таксама, менавіта ў гэтым годзе, у гісторыі танкавых войскаў святкуецца не менш значная дата. Роўна 100 гадоў таму каля вёскі Зябкі (Глыбоцкі раён) адбыўся першы танкавы бой Чырвонай арміі. І гэта падзея адбылася ўсяго ў нейкіх дзесяці кіламетрах ад названага Вячаславам Іванавічам месца.
Сімвалічна!
У адрас Глыбоцкага раённага выканаўчага камітэта паступіў зварот грамадзянкі Кімстач Ганны Дзмітрыеўны з просьбай усталяваць памятны знак або крыж на месцы масавага знішчэння нямецка-фашысцкімі захопнікамі мірных жыхароў вёсак Рабчонкі, Лабецкія, Блудовікі, Смалеўшчына сучаснага Полацкага раёна ў маі 1944 года.
Па ўспамінах жанчыны, якая звярнулася да улад, страшная трагедыя адбылася ў вёсцы Шарагі Глыбоцкага раёна 8 мая 1944 года. Фашысты масава зганялі людзей з бліжэйшых вёсак на чыгуначную станцыю для адпраўкі ў Германію. Маладых і здаровых канваіравалі ў Зябкі, а старых і дзяцей сабралі ў трох адрынах вёскі Шарагі і спалілі. Пра гэту падзею не раз успамінаў бацька Ганны Дзмітрыеўны. Калі, ужо пасля вайны, ён з дачкой ездзіў з Рабчонкаў у Празарокі, то заўсёды спыняўся ў гэтым памятным месцы і доўга плакаў. Бо ў гэтай вёсцы фашысты спалілі яго першую сям'ю - жонку і пяць яго дзяцей.
Ганна Дзмітрыеўна выразна памятае, як аднойчы ў іх доме сабраліся старэйшыя жыхары вёскі і паспрабавалі ўспомніць тых землякоў, якіх знішчылі фашысты ў Шарагах. Налічылі больш за 150 чалавек.
Для разгляду звароту на месца трагедыі выехалі прадстаўнікі мясцовых органаў улады (старшыня Празарокскага сельскага выканаўчага камітэта Міхайлоўская І.І., начальнік аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Глыбоцкага райвыканкама Карніловіч Л.Ф.), навуковы супрацоўнік музея Хайноўскі А.В., благачынны Глыбоцкага благачыння протаіерэй Міхаіл Ізаітка. Рашалася пытанне магчымасці ўстаноўкі памятнага крыжа на месцы трагедыі. Цяжкасць вызначэння гэтага месца заключалася ў тым, што населены пункт Шарагі быў зняты з рэгістрацыі яшчэ ў пачатку 1970-х гадоў. За паўстагоддзя тэрыторыя былой вёскі страціла ўсе прыкметы населенага пункта. Яе землі былі ўведзены ў шматгадовы сельскагаспадарчы абарот, што згладзіла ўсе прыкметы беларускай вёскі. Агульнымі намаганнямі месца для ўстаноўкі памятнага знака было вызначана і ў бліжэйшы час крыж будзе ўсталяваны!