Глыбоцкі
гісторыка-этнаграфічны музей

У 1912 годзе ў часопісе «Весь мир» упершыню было надрукавана апавяданне Аляксандра Грына «Лётчик Киршин». Першых лётчыкаў у Расіі часцей за ўсё называлі авіятарамі або летунамі.

«Летун отпущен на свободу.

Качнув две лопасти свои,

как чудище морское в воду,

скользнул в воздушные струи...»

Гэта радкі з верша «Авіятар» Аляксандра Блока, прысвечанага гібелі знакамітага лётчыка Маціевіча, напісаныя ў 1910 годзе. Крыху далей у гэтым жа вершы сустракаецца і слова «пілот». А вось слова «лётчык» упершыню ужыў у літаратурным творы Аляксандр Сцяпанавіч Грын (сапраўднае прозвішча Грынеўскі). А карані вядомага рускага пісьменніка, аўтара «пунсовых ветразяў», паходзяць з нашай Глыбоччыны. Маёнткам Якубенкі, што побач з вёскай Задарожжа, з даўніх часоў валодалі яго продкі. Ці мог ведаць пісьменнік, што ўпершыню ўжытае ім слова «лётчык» стане галоўным словам у жыцці нашага земляка Паўла Восіпавіча Сухога.

Сёння мы адзначаем 120 гадоў з дня нараджэння выдатнага савецкага авіяканструктара, аднаго з заснавальнікаў рэактыўнай і звышгукавой авіяцыі. 22 (па новым стылі) ліпеня 1895 года ў сям'і глыбоцкіх настаўнікаў Восіпа Андрэевіча і Лізаветы Якаўлеўны Сухіх нарадзіўся сын Павел. Вось тэкст пасведчання аб нараджэнні: «По указу его императорского Величества, Самодержца Всероссийского, Литовская Духовная Консистория, согласно определению своему, выдаёт настоящее свидетельство в том, что в метрической книге Глубокской церкви, Виленской губернии Дисненского уезда за 1895 год в первой части о родившихся, в ст. 109 мужеского пола имеется следующая запись: «Тысяча восемьсот девяносто пятого года десятого июля рождения, а тридцатого крещён Павел. Родители его: учитель Глубокского народного училища Осип Андреевич Сухой и его законная жена Елизавета Яковлевна, оба православного исповедания. Воспреемниками были Глубокской церкви священник Николай Ионович Никольский и крестьянка села Гануты Наталья Яковлевна Гисич. Таинство крещения совершил священник Илларион Виляковский с дьяконом Венедиктом Нороновичем...».

Сям'я Сухіх прыехала на Глыбоччыну ў 1889 годзе. Спачатку Восіп Андрэевіч быў накіраваны на працу ў Чарневіцкае народнае вучылішча, а затым, з 1891 года па 1898 год, ён выкладае ў Глыбокім. Народнае вучылішча, дзе была кватэра Сухіх, знаходзілася побач з царквой. Сям'і настаўніка і святара жылі побач і былі дружныя. Восіп Андрэевіч захапляўся музыкай і, як следства, арганізаваў у вучылішчы хор.

У 1898 - 1899 гг. сям'я пераязджае на працу ў Свянцянскі павет, а затым у Гомель, дзе Восіпу Андрэевічу прапанавалі загадваць школай для дзяцей чыгуначнікаў. У гэтым горадзе і прайшло дзяцінства будучага авіяканструктара. Тут Павел Восіпавіч ўпершыню ўбачыў які ляціць у небе самалёт. Ён назіраў за палётам Сяргея Утачкіна, які гастраляваў у тыя гады па гарадах Расіі. «Я ішоў з хлопцамі з гімназіі, і раптам над нашымі галовамі праляцеў аэраплан. Гэта было так нечакана і дзіўна, што дух захоплівала. Не птушка, а чалавек ляціць над намі! ».

У той жа дзень, схаваўшыся на гарышчы, Павел ўзяўся майстраваць сваю першую мадэль самалёта. Праўда, вынік не парадаваў канструктара -- самалёт не паляцеў. Тады ён стаў больш уважліва чытаць і вывучаць матэрыялы пра самалёты. Неяк ў рукі трапіў яму артыкул «бацькі рускай авіяцыі» -- Жукоўскага. Прачытаўшы яго, Павел «захворвае» авіяцыяй і вырашае заняцца канструяваннем самалётаў. Магчыма, гэты артыкул і вызначыў далейшы жыццёвы шлях Сухога. Павел Восіпавіч стаў аўтарам пяцідзесяці арыгінальных канструкцый самалётаў, больш за трыццаць з якіх прайшлі выпрабаванне, і быў наладжаны іх серыйны выпуск.

Па-сапраўднаму пра Паўла Восіпавіча Сухога, як пра авіяканструктара, загаварылі пасля таго, як у 1940 годзе паступіў у серыйную вытворчасць яго Су-2. Па сваіх тактычных характарыстыках блізкі бамбардзіроўшчык Су-2 мог выконваць функцыі разведчыка, блізкага бамбардзіроўшчыка, штурмавіка і самалёта суправаджэння. Ён меў моцнае стралковая ўзбраенне і высокія хуткасныя якасці. Лётчыкі-выпрабавальнікі лічылі самалёт лепшым па сваёй прадуманасці, лётных дадзеных, агляду і характарыстыках кіравання. Да пачатку Вялікай Айчыннай у ВПС РККА знаходзілася 13 авіяцыйных палкоў, укамплектаваных самалётамі Су-2. Многія савецкія лётчыкі ў гады вайны на самалётах Сухога сталі Героямі Савецкага Саюза. Сярод іх быў і маршал авіяцыі Пстыга Іван Іванавіч.

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны лейтэнант Пстыга сустрэў на палявым аэрадроме каля ракі Днестр на пасадзе камандзіра звяна. 22 чэрвені 1941 года ён у складзе групы бамбардзіроўшчыкаў 211-га авіяпалка выканаў свой першы баявы вылет на Су-2. Усяго на Су-2 ён здзейсніў больш за 20 баявых вылетаў. У адным з іх ён стаў сведкам таго, як суседні Су-2 быў збіты Аляксандрам Пакрышкін, які прыняў новы тады Су-2 за варожы самалёт. Ужо пасля вайны ён успамінаў:

«Было и такое: идём на задание, к нам пристраиваются два МиГ-3. Думаем, лететь с истребителями надёжнее. Вдруг происходит невероятное -  один из МиГов точными выстрелами сбивает командира нашей эскадрильи и набрасывается на мой самолёт. Покачиваю машину с крыла на крыло, показываю наши опознавательные знаки. Это помогло… МиГ отошёл в сторону…

Спустя много лет, когда я учился в Академии Генерального штаба, рассказал об этом случае своим однокурсникам. В нашей группе учился трижды Герой Советского Союза Александр Покрышкин. Он попросил меня повторить рассказ. Пересказал снова.

«Это был я», - смущённо и расстроено заявил он.

«Шутишь, Саша?»

«Да какое там «шутишь»! В начале войны я действительно сбил Су-2. Был со мной такой страшный случай, не знал самолёты Сухого, ведь они появились в частях перед самой войной, а вид у них совсем необычный - подумал, что фашист…»

Вось такім аказаўся паветраны бой у першы дзень вайны для будучага маршала авіяцыі, тройчы Героя Савецкага Саюза -- Пакрышкіна Аляксандра Іванавіча.

У гады вайны КБ Сухога стварыла самалёты Су-1, Су-3 і браніраваны штурмавік Су-6. Апошні не быў запушчаны ў серыю, але за стварэнне яго Сухі атрымаў Сталінскую прэмію 1-й ступені. Аб самалётах СУ ваеннага і пасляваеннага часу можна расказваць бясконца. На іх было ўстаноўлена 70 сусветных рэкордаў, 30 з якіх да гэтага часу з’яўляюцца не пабітымі.

За выдатныя поспехі ў галіне авіяцыйнай навукі і тэхнікі Павел Восіпавіч Сухі мае шматлікія ўрадавыя ўзнагароды. Сярод іх -- званне Героя Сацыялістычнай Працы (двойчы), залатая медаль імя акадэміка А.Н.Тупалева, Сталінская прэмія, Ленінская прэмія і Дзяржаўная прэмія СССР, а таксама ордэны і медалі СССР. Гомельскі дзяржаўны тэхнічны універсітэт з 1995 года носіць імя нашага выдатнага земляка. Вуліцы ў Маскве, Гомелі, Віцебску і Глыбокім названыя ў гонар Паўла Восіпавіча Сухога.

Мы будзем памятаць імя нашага знакамітага земляка ды таго часу, пакуль на зямлі будзе існаваць ганарлівае слова «лётчык».