«Лісты з фронту» - гэта не выдуманая гісторыя нашай краіны, расказаная лістамі нашых землякоў, салдат Вялікай Айчыннай. Многія напісаныя імі словы сталі апошнімі... Перад вамі Гісторыя ад першай асобы, і пісалі яе - Пераможцы.
Спехам напісаныя хімічнымі алоўкамі ці чарніламі, складзеныя ў акуратныя трыкутнікі салдацкія лісты неслі вестку родным і блізкім. Іх з нецярпеннем чакалі ў гарадах і мястэчках, іх зачытвалі на перадавой, над імі плакалі ад шчасця ў вызваленых ад акупацыі раёнах. Мы верым у тое, што прачытаныя вамі лісты - сапраўдныя гістарычныя дакументы эпохі - здольныя распавесці сучаснаму чалавеку пра Вялікую Айчынную вайну шмат цікавага. Азнаёміцца з лістамі, што захоўваюцца ў фондах музея можна на старонках нашага сайта.
У канцы чэрвеня 1944 года войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту, знішчыўшы віцебскую групоўку праціўніка, пачалі Полацкую наступальную аперацыю. 145-я стралковая дывізія 92-га стралковага корпуса 43-й арміі вяла баявыя дзеянні на тэрыторыі Глыбоцкага раёна.
1 ліпеня 1944 года. Перад часткамі 145 стралковай дывізіі была пастаўлена задача: праследаваць адыходзячага праціўніка і да 22.00 авалодаць рубяжом Якубоўшчына- Каралёва, перарэзаўшы чыгунку Загацце - Маладзечна, пасля чаго авалодаць г. Глыбокае.
У раёне Шоша праз рэчку праціўнік разбурыў мост, дарогу ад Шоша да Перавоза замініраваў супрацьтанкавымі мінамі і фугасамі, па дарозе ў некаторых месцах стварыў лясныя завалы. Мост праз раку Шоша ў раёне Перавоза праціўнік таксама разбурыў і зладзіў засаду групай да 40 чалавек на заходнім беразе ў раёне Перавоза. Засаду падтрымлівалі дзве батарэі 75-мм гармат і адна мінамётная батарэя 61,4-мм мінамётаў. Спачатку вораг аказаў агнявое супраціўленне, але з 21.00 пачаў адыходзіць у напрамку г. Глыбокае.
Авіяцыя праціўніка адзінкавымі самалётамі і групамі па 2-6 самалётаў тыпу «ФВ-190" вяла разведку і абстрэльвала калоны частак дывізіі і транспарт, які рухаўся па дарогах.
145 Віцебская стралковая дывізія, у мэтах выканання загаду камандзіра 92 стралковага корпуса, праследавала адыходзячага праціўніка наступнымі часткамі: 39 танкавая брыгада, 403 стралковы полк, рота аўтаматчыкаў 599 стралковага палка, тры батарэі 277 артылерыйскага палка, батарэя 558 мінамётнага палка, батарэя 255 асобнай знішчальнай процітанкавай дывізіі. Наступленне вялося ў напрамку Шоша - Вострава - Перавоз - Передолы - Міхалі, да мяжы Шкатуліна - Галубічы.
Камандзірам галоўнага атрада прызначаны быў камандзір 599 стралковага палка падпалкоўнік Сярэбранікаў.
30.06.1944. Брыгадзе, з прыданымі часткамі наступаць за 117-й танкавай брыгадай па маршруце: м. Ушачы - Загацце і ва ўзаемадзеянні з 11-й танкавай брыгадай да зыходу дня авалодаць м. Глыбокае, заняць рубеж Залессе - Запруддзе - Глыбокае і ўтрымліваць яго да прыходу пяхотных частак.
У 22.00 брыгада, перадаўшы раён 235-й стралковай дывізіі, паходным парадкам здзейсніла марш па маршруце Кублічы - Ідута - Ушачы - Мал. Матырына - Бабынічы - Загацце - Празарокі - Юркава і ў 18.00 1 ліпеня на рубяжы Сукліна - Пліса сустрэліся з праціўнікам.
Праціўнік падарваў масты праз р. Мнюта на рубяжы Сукліна - Пліса, аказаў сур'ёзнае супраціўленне і асабліва артылерыйскім агнём. У баі, нясучы значныя страты ад агню нашай артылерыі, праціўнік пакінуў невялікае прыкрыццё - да роты пяхоты з 3-4 самаходнымі гарматамі і адышоў на рубеж Станулі - Жабінка.
Мотастралковыя батальёны брыгады, на падручных сродках фарсіраваўшы р. Мнюта, знішчыўшы і часткова паланіўшы прыкрыццё праціўніка, пачалі праследаваць ворага ў напрамку м. Глыбокае.
1.07.1944. Дывізія ў ноч на 1-га ліпеня і днём працягвала праследаваць адыходзячага праціўніка і да 16.00 выйшла на мяжу Стуканы - Доўгае - Псуя, не сустракаючы супраціўленне праціўніка.
1122-гі стралковы полк праследаваў праціўніка ў кірунку м. Кублічы, воз. Шо, Псуя.
1124-ы стралковы полк - у кірунку Вял. Зарчэнічы, Чашкі.
1126-ы стралковы полк - у кірунку 1122-га і 1124-га стралковых палкоў (у другім эшалоне).
Праціўнік працягвае адыход у заходнім напрамку, не аказваючы супраціўленне часткам дывізіі.
2.07.1944. Дывізія з ротай танкаў 105-га танкавага палка на працягу сутак працягвала праследаванне адыходзячага праціўніка ў кірунку Задарожжа - Ханякова - Навасёлкі - Бартылёўка - Антаполле - Капачова. Да 17.00 выйшлі на рубеж Залессе - Кісарэўшчына.
1122-гі стралковы полк праследаваў праціўніка ў кірунку Задарожжа - Капачова. 1124-ы стралковы полк - у кірунку Тушына - Сукліна - Шчарбы - фальварак Кісарэўшчына. 1126-ы стралковы полк ішоў у другім эшалоне.
Праціўнік працягвае адыходзіць у заходнім кірунку. Пры адыходзе праціўнік моцна мініруе дарогі і ўзрывае масты. У напрамку адыходу праціўніка былі бачныя вялікія пажары.
(матэрыял падрыхтаваны на падставе “Журнала баявых дзеянняў 60 стралковага корпуса”)
1.07.1944. Праціўнік разрозненымі групамі і асобнымі калонамі паспешліва адыходзіць у заходнім кірунку, пакідаючы заслоны з дробных груп пяхоты для прыкрыцця сваіх галоўных сіл.
Артылерыя дывізіі з 11.00 здзяйсняе марш у прадбачанні сустрэчнага бою па маршруце з задачай да 24.00 сканцэнтравацца ў раёне в. Каралевічы, лес 2,5 км на паўднёвы захад ад засценка Старое Запалоў’е, Іванаўшчына, Пузыры.
Артылерыя 530-га стралковага палка, выступіўшы па маршруце, сканцэнтравалася ў раёне в. Слабада.
Артылерыя 361-га стралковага палка сканцэнтравалася ў раёне в. Майсеёнкі.
Артылерыя 417-га стралковага палка сканцэнтравалася ў раёне в. Лантухово.
260 асобны знішчальны супрацьтанкавы дывізіён, уваходзячы ў перадавы атрад дывізіі, рухаючыся па маршруце дывізіі, у 19.00 дасягнуў ракі, што на ўсход ад в. Міхалі, сустрэў супраціўленне праціўніка сілаю роты, ўзброенай стралковай зброяй і 81,4 мм мінамётамі, не падтрымліваючы перадавы атрад, завязаў бой. Пасля 2-х гадзіннага бою, зламаўшы супраціўленне праціўніка, прымусілі яго адысці ў заходнім кірунку, пакінуўшы на полі бою да 20 трупаў салдат праціўніка.
30.06.1944. У 9.30 брыгада атрымала задачу да зыходу дня авалодаць мястэчкам Лужкі. У 12.00 3-ці механізаваны стралковы батальён (МСБ) у складзе перадавога атрада, 1-ы і 2-гі механізаваны стралковы батальён (МСБ) у складзе галоўных сіл выступіў па маршруце м. Ветрына - Загацце - Блошнікі - Чарневічы - м. Лужкі, маючы ў галаве ўзмоцненую разведку. Да 17.00 заняла м. Лужкі, пасля чаго часткі брыгады занялі абарону.
1-ы МСБ - на рубяжы м. Лужкі - Лучайка, маючы ў м. Германавічы заслон - 1-я стралковая рота;
3-ці МСБ - на рубяжы Лучайка - Залессе, маючы заслон - 1-я стралковая рота;
2-гі МСБ - усходняя ўскраіна м. Лужкі ў рэзерве.
Разведрота вяла разведку ў накірунку: Дзінёва, Жукі - Дальня, Мікуліна - Запруддзе.
Страты брыгады за дзень: 1 чал. забіты мінай.
Знішчана парадку да 40 салдат і афіцэраў, узята ў палон 17 салдат і афіцэраў, захоплена 5 складоў з харчаваннем.
30.06.1944. Корпус працягвае выконваць пастаўленую задачу па авалоданні г. Глыбокае і ўтрыманню Дзісны да прыходу стралковых частак.
89-я танкавая брыгада, выконваючы пастаўленую задачу па авалоданні м. Лужкі, да 10.00 размясцілася ў лесе 3 км на паўднёвы-ўсход ад м. Германавічы. На працягу ночы на 1.07.44 брыгада прыводзіла сябе ў парадак. У 16.45 брыгада атрымала загад наступаць па маршруце Лужкі - Лучайка - Залессе - Запруддзе - Беразвеч - Шуняўцы і ўдарамі з паўночнага захаду ва ўзаемадзеянні з 117-й танкавай брыгадай авалодаць м. Глыбокае.
Страты брыгады за дзень бою: 5 чалавек атрымалі раненні. Праціўнік страціў палонных 15 чалавек.
117-я танкавая брыгада працягвае выконваць пастаўленую задачу па авалоданні м. Глыбокае. Да 11.00 1.07.44 г. авалодала паўночна-заходняй ускраінай м. Пліса, далейшы рух спынены. У выніку ўзарванага моста праз р. Мнюта, брыгада шукае брод і абыход на Тушына-Сукліна. У выніку бою праціўнік панёс страты: знішчана 4 супрацьтанкавыя гарматы, 15 кулямётаў, 2 мінамёты, забіта да 220 салдат і афіцэраў. Узятыя трафеі: аўтаматаў - 5.
Вызвалена 180 чалавек мірнага насельніцтва, мабілізаванага на працу.
Страты брыгады: згарэла Т-34 – 5 шт., падбіты 2 танкі, забіта 9 чалавек, паранена 3 чалавекі. Авіяцыя праціўніка зрабіла налёт на тылы брыгады, у выніку чаго згарэла 2 аўтамашыны з боепрыпасамі, забіта 2 чалавекі, у тым ліку намеснік камандзіра брыгады па тылу - палкоўнік Бураў.
Баяздольных танкаў Т-34 - 44 шт.
46-я механізаваная брыгада, выконваючы задачу па авалоданні г. Глыбокае, да 16.40 падышла да в. Суклино. Брыгаду бамбіла да 60 самалётаў праціўніка. Боегатоўнасць танкаў: Т-34 - 7 танкаў, Т-70 - 8 танкаў, Т-60 - 3 танкі, СУ-76 - 2 танкі.
1.07.1944. З 16.30 брыгада рыхтавалася да выканання новай баявой задачы ў паўднёва-заходнім кірунку.
Праціўнік адыходзіць у паўднёва-заходнім і паўднёвым напрамку, з мэтай прыкрыцця адыходу сваіх войскаў і эвакуацыі складоў з Глыбокага выставіў моцны заслон пяхоты, узмоцненай самаходнымі ўстаноўкамі (СУ «Фердынанд»), танкамі і артылерыяй, якія дзейнічаюць з засад, адкрывае ўпартае супраціўленне прасоўванню частак брыгады.
Да 23.00 праціўнік аказаў супраціўленне з мяжы: 6 СУ «Фердынанд» на гасцінцы на поўдзень ад возера Забелле; пяхота - 0,7 км на поўдзень ад Пятроўскія, 1 км на паўднёвы захад ад Запруддзе, на ўсход ад Літоўшчна; артылерыя - на ўсход ад Юльянава і на поўнач Бурсы і лес на паўночны ўсход ад Бурсы; танкі - на ўсход ад Бурсы.
Брыгада з 22.00 выступіла з лесу і здзейсніўшы 30 км марш да 22.30 галаўной калонай танкаў (202-й танкавы батальён) дасягнула вышыні што на поўнач ад Бурсы і была атакаваная моцным агнём СУ «Фердынанд» і артылерыяй праціўніка, спыніла рух. Па загадзе камандзіра брыгады была выслана пешая разведка, якая ўстанавіла наяўнасць СУ, артылерыі, танкаў і пяхоты праціўніка на мяжы, панесла страты і параненымі вярнулася, а танкавыя батальёны брыгады да 1.00 занялі абарону на рубяжы:
3-ці танкавы батальён – паўднёвы ўсход ад Нарушова,
203-ці танкавы батальён - на паўночны ўсход 1 км ад Літоўшчына,
202-ці танкавы батальён - Пятроўскія.
1.07.1944. Полк чакае вялікі і самы цяжкі маршрут: пераадолець лес, месцамі балоты, вырвацца на аператыўны прастор, а таксама пераадольваць месцамі замініраваныя дарогі. Атрымаўшы загад полк рушыў у шлях і на працягу сутак бесперапынна рухаўся і да раніцы выйшаў да вёскі Прыполеўшчызна, не даязджаючы да мястэчка Глыбокае 4 км.
У лесе ў перыяд здзяйснення маршу ў раёне в. Шоша на мінах падарвалася аўтамашына «Шэўрале» 1-га дывізіёна. Такім чынам быў здзейснены марш да 50 км.
02.07.1944. Дывізія пачала весці бой за горад Глыбокае. Полк 1 і 3 дывізіёна вёў агонь, падтрымліваючы наступленне нашай пяхоты. Сумесна з нашай дывізіяй за горад Глыбокае вёў бой наш сусед справа - 145 стралковая дывізія. Праціўнік пад нашымі ўдарамі вымушаны быў адысці і полк пачаў яго праследаванне, імкнучыся на захад. Здзяйсняючы марш, полк да раніцы выйшаў на ўскраек лесу і падышоў у 2-х км да горада Дунілавічы.
(матэрыял падрыхтаваны на падставе “Журнала баявых дзеянняў 434 артылерыйскага палка”)
З 28.06 па 02.07.1944 г. Часткі корпуса, пераадольваючы нязначнае супраціўленне груп прыкрыцця праціўніка, да зыходу дня 2.07.44 г. выйшлі на рубеж: Антаполле, Бартылёўка, Гаравыя, Кісарэўшчына, Устронь, паўночна-усходняя ўскраіна Забор’я, Гнілякі.
Артылерыя сканцэнтравалася ў раёнах: 908-ы артылерыйскі полк - Бартылёўка, Навасёлкі; 759-ы знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк у 17.00 сканцэнтраваўся ў в. Шабаны і ў 18.00 атрымаў задачу дзейнічаць у складзе 344-й стралковай дывізіі. У 19.00 - на маршы ў раён в. Шчарбы.
118-ы механізаваны полк і 682-ы артылерыйскі полк на 16.00 з раёна Кшэвічы, Стажыца, мяняе баявы парадак у раён Гнілякі, Мацясы.
377-ы цяжкі самаходна-артылерыйскі полк дзейнічае ў перадавых атрадах 235-й стралковай дывізіі.
1224-ы гвардзейскі артылерыйскі полк - засяродзіўся ў раёне Вострава ля воз. Мылічына.
03.07.1944 г. Часткі корпуса працягвалі праследаваць праціўніка і да зыходу дня выйшлі на рубеж: Пятровічы, Белькі, Трумпічы, Манеўшчызна, Васілеўшчызна.
(матэрыял падрыхтаваны на падставе “Журнала баявых дзеянняў штаба артылерыі 60 стралковага корпуса”)