У пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў палон патрапіла звыш 5 мільёнаў салдат Чырвонай Арміі. Са зборных нямецкіх вайсковых пунктаў яны траплялі ў перасыльныя (этапныя) лагеры - дулагі, затым у пастаянна дзеючыя лагеры - шталагі для радавога і сяржанцкага складу і офлагі – для афіцэраў. Толькі на тэрыторыі Беларусі яны размяшчаліся ў 60 населеных пунктах. Гэта былі месцы масавага знішчэння ваеннапалонных, у якіх загінула больш за 800 тысяч чалавек. Сярод іх і лагер у Беразвеччы.
Беразвечча - у мінулым невялікае мястэчка, а сёння паўночная частка раённага цэнтра, горада Глыбокае. У 17 стагоддзі ў Беразвеччы быў заснаваны ўніяцкі манастыр, а поўнамаштабны манастырскі комплекс быў пабудаваны ў 1756-1767 гг. Ля сцен гэтага манастыра ў час вайны і размясціўся фашысцкі лагер.
У кнізе “Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Глыбоцкага раёна” падаецца пра існаванне ў верасні 1941 года Беразвецкага лагера для масавага знішчэння савецкіх ваеннапалонных (шталаг № 351). Калі дакладна ён быў створаны невядома. Але пра яго існаванне ў першыя месяцы вайны ўспамінаюць многія ваеннапалонныя. Магчыма, што ў ліпені - жніўні 1941 года ён значыўся як перасыльны лагер - дулаг, а потым быў ператвораны ў шталаг.
22 жніўня 2015 года ў г.п. Падсвілле прайшло чарговае свята пасёлка. А колькі ж год споўнілася другому па колькасці жыхароў населенаму пункту Глыбоччыны? У мінулым годзе Падсвільчане адзначалі свой 90-годовы юбілей. Летапіснай датай адліку гісторыі Падсвілля лічыўся 1924 год, калі па рашэнню Савета міністраў Польшчы быў арганізаваны Корпус аховы памежжа (КАП). Гарнізон 7-га батальёну КАП (7 Batalion KOP) размясціўся ў Падсвіллі, а пасля рэформы Пілсудскага ў 1929 годзе стаў называцца Батальён КАП "Падсвілле" (Batalion KOP "Podświle" у складзе pułka KOP „Głębokie”). Калі апірацца на дадзеную дату, то атрымліваецца, што ў гэтым годзе пасёлку споўніўся 91 год. Але не ўсё так проста. Адкрыццё новых гістарычных крыніц можа змяніць дату заснавання населенага пункта, зрабіць яго старэйшым.
Ваенна-тапаграфічным аддзелам галоўнага штаба Расійскай імперыі ў 1888 годзе была састаўлена “Ваенна-дарожная карта Еўрапейскай Расіі”. Ішлі гады, змянялася сетка дарог еўрапейскай часткі Расіі, пракладваліся новыя чыгуначныя лініі. І канешне ж іх трэба было наносіць на карту. А таму большасць лістоў ваенна-дарожнай карты былі выпраўлены, дапрацаваны і надрукаваны крыху пазней, у 1908 годзе. Назва “Падсвілле” упершыню з’явілася менавіта на дапрацаванай карце 1908 года. Не Свіла або Свілка, а менавіта Падсвілле. І гэтаму ёсць лагічнае тлумачэнне.
У 1912 годзе ў часопісе «Весь мир» упершыню было надрукавана апавяданне Аляксандра Грына «Лётчик Киршин». Першых лётчыкаў у Расіі часцей за ўсё называлі авіятарамі або летунамі.
«Летун отпущен на свободу.
Качнув две лопасти свои,
как чудище морское в воду,
скользнул в воздушные струи...»
Гэта радкі з верша «Авіятар» Аляксандра Блока, прысвечанага гібелі знакамітага лётчыка Маціевіча, напісаныя ў 1910 годзе. Крыху далей у гэтым жа вершы сустракаецца і слова «пілот». А вось слова «лётчык» упершыню ужыў у літаратурным творы Аляксандр Сцяпанавіч Грын (сапраўднае прозвішча Грынеўскі). А карані вядомага рускага пісьменніка, аўтара «пунсовых ветразяў», паходзяць з нашай Глыбоччыны. Маёнткам Якубенкі, што побач з вёскай Задарожжа, з даўніх часоў валодалі яго продкі. Ці мог ведаць пісьменнік, што ўпершыню ўжытае ім слова «лётчык» стане галоўным словам у жыцці нашага земляка Паўла Восіпавіча Сухога.
1 жніўня 1914 года па новым стылі пачалася Першая сусветная вайна ці як яе называлі тады – Вялікая вайна. Па сваіх маштабах і выніках яна сапраўды была вялікай – за 4 гады і 4 месяцы пакуль яна цягнулася, у ёй удзельнічалі 38 краін, ваенныя дзеянні ахапілі тэрыторыю Еўропы, Азіі і Афрыкі, вяліся на ўсіх акіянах і многіх марах. У выніку вайны перасталі існаваць чатыры імперыі: Расійская, Аўстра-Венгерская, Асманская і Германская. Краіны-удзельніцы згубілі каля 10 мільёнаў чалавек забітымі, каля 20 мільёнаў былі знявечаны.
Праз год вайна прыйшла на Беларусь. У жніўні 1915 года немцы захапілі Гродна і Вільна. Пагроза захопу навісла і над маленькім гарадком Глыбокае. Спакойнае і размеранае жыццё мясцовага насельніцтва парушылі сотні бежанцаў з заходніх губерняў, якія ратуючыся ад вайны ішлі на усход. Днём і ноччу цягнуліся праз Глыбокае абозы з памешчыцкім дабром.
Вёска Патупы вядома ў дакументах з 18 стагоддзя. Знаходзілася яна ў маёнтку Новы Удзел і належала роду Корсакаў. На 1795 год у вёсцы было 5 двароў, у якіх пражывала 30 чалавек. На пачатку 20 стагоддзя вёска знаходзілася ў Залескай воласці Дзісенскага павета Віленскай губерні. У ёй пражывала 125 жыхароў, з іх 67 мужчын і 58 жанчын. Вёсцы належала 147 дзесяцін зямлі. С 1921 года деревня Потупы в Залесской гмине Виленского воеводства. Количество жителей к этому времени сократилось до 86 человек. Земельный надел сохранился без изменений -- 148 десятин. С 1940 года деревня в Узреческом с/с Глубокского района Вилейской области.
Вёска Галубчыкі згадваецца яшчэ ў пісьмовых крыніцах канца XVIII ст., таму ўзрост вёскі налічвае ніяк не менш двух стагоддзяў. На той час вёска была ўладаннем знакамітага на Глыбоччыне шляхецкага роду Корсакаў, і належала ім аж да другой паловы XIX ст. Распавядаючы пра Галубчыкі, неабходна ўспомніць і тыя вёскі, якія ў свой час былі сюды сселены: Сідары, Зеляцініна і Папкі. Пэўную інфармацыю пра гэтыя вёскі дае “Царкоўна-прыходскі летапіс Залескай Свята-Пакроўскай царквы Літоўскай епархіі…”. Згодна гэтага дакумента, у 1880 годзе Галубчыкі мелі 6 двароў, Сідары – 9 двароў, Зеляцініна – 7 двароў. Вёску Стары Двор святар у сваім летапісе не ўспамінае, але, магчыма, гэты населены пункт на той час ужо існаваў у якасці фальварка графа Забелы. Прынамсі так ён пазначаны ў першым агульнарасійскім перапісе насельніцтва 1897 года. Гэты перапіс дае цікавыя звесткі і па насельніцтву, і па землях Галубчыкаў, Сідараў, Зеляцініна, Папкоў.
Глыбокае ўпершыню ўзгадваецца пад 1414 годам, як зямля, што належыла Зяновію Братошычу. Ён атрымаў ад вялікага князя Вітаўта дазвол на права валодаць бацькоўскімі маёнткамі (сярод іх упамінаецца Глыбокае). Наступны ўспамін пра Глыбокае ўжо датуецца 1514 годам у Літоўскай метрыцы, дзе адзначаецца што “старец пана Юрия Дисненского... забил человека пана его милости Верхнянца... идучи з торгов з имения пана Юрия з Глубокого...”. Адсюль бачна, што ўжо на пачатак 16 ст. мястэчка было буйным гандлёвым цэнтрам акругі.
Рэвізскія сказкі з’яўляюцца пайменным спісам жыхароў населенага пункта або маёнтка ў Расійскай імперыі XVIII – XIX стагоддзяў. Па сутнасці – гэта агульнадзяржаўны перапіс насельніцтва, які праводзіўся ў мэтах падушнага падаткаабкладання. У іх указваліся імя, імя па бацьку і прозвішча ўладальніка двара, яго ўзрост, а таксама імёны і ўзрост іншых членаў сям’і. Пазначалася і тое, кім яны даводзіліся галаве сям’і. Магла ў рэвізскіх сказках прысутнічаць і інфармацыя іншага кшталту, напрыклад, пра саслоўнае паходжанне ўладальніка двара, альбо пра навучанне членаў яго сям’і. Галоўнай асаблівасцю такіх рэвізій быў іх саслоўны характар – звесткі пра мяшчан, сялян, шляхту і духавенства падаваліся асобна.
Пра касцёл Св. Тройцы ў вёсцы Канстанцінава амаль нідзе ў сучаснай гістарычнай і краязнаўчай літаратуры не згадваецца. Ён быў разбураны 2 ліпеня 1962 года, па прычыне недахопу матэрыялу для будаўніцтва дома культуры ў Дунілавічах. Крыху інфармацыі пра гэты касцёл можна знайсці ў польскім выданні: W. Zawadzki "Wspomnienie z zycia ks. Franciszka Rogala-Zawadzkiego (1829-1915) Ostatniego zakonnika wilenskiej djecezji ze starej generacji" Гэта віленскае выданне 1924 года прысвечана ксяндзу Францішку Завадскаму, удзельніку паўстання 1863 года. Ён, па запрашэнні Тэрэзы Акушка, 25 гадоў адслужыў у філіяльным касцёле Канстанцінава.
Гістарычна Канстанцінава - гэта двор з касцёлам над рэчкай Мардва. Драўляны храм пад назвай Святой Тройцы фундаваны ў 1768 годзе Янінай Акушка, а 1 кастрычніка 1769 года асвечаны біскупам Т. Тавянскім. З 1799 года ён з’яўляўся філіяльным храмам удзельскай парафіі, што пацвярджаюць «Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами генерального штаба…». У выданні 1861 года пазначана наступнае: «Удзельский, ордена францисканцев монастырь, при коем находится костёл (каменные) с оградою, основаны в 1642 году, к нему принадлежит деревянный костёл в м. Константинове». З 1917 года храм набывае статус парафіяльнага, а святаром тут працуе Францішак Аляшкевіч.
3 даўніх часоў вёска Чарневічы мела свой праваслаўны храм. У сярэдзіне ХVI стагоддзя, як сведчаць архіўныя дакументы, вёска была "пана Война, а в ней храм Николы Чудотворца". У XIX ст. дзейнічала тут царква Прасвятой Багародзіцы. Драўляны будынак царквы меў даволі просты выгляд: круглая па форме без знешніх і ўнутраных упрыгожванняў, алтар "грубой, топорной работы" не больш двух метраў квадратных, а ўваходныя дзверы настолькі вузкія, што ўвайсці ў царкву можна было толькі бокам і схіліўшыся. У такім выглядзе ўбачыў царкву праасвяшчэнны Іосіф, які ў 1872 годзе праездам па рэвізіі спыніўся на адпачынак у Чарневічах. Агледзеўшы царкву, ён заўважыў: "Однако церковь-то у вас куда как плоха". У адказ айцец Веніямін, настаяцель гэтай царквы, папрасіў аказаць дапамогу ў пабудове новага храма. Акт аб крытычным стане царквы быў дасланы губернатару. Той, выслухаўшы думку праасвяшчэннага Іосіфа, аднёс пытанне аб будаўніцтве новай царквы ў Чарневічах да разраду першасных. Па яго загаду быў складзены план і распрацаваны каштарыс на 16 тысяч рублёў. На жаль, будаўніцтва новай царквы ў Чарневічах на гэтым і скончылася.